هورمون کورتیزول که به هورمون استرس نیز مشهور است، در جریان تجربه تنش و استرس در بدن ترشح می‌شود. کورتیزول بر جنبه‌های مختلفی از کارکرد بدن تاثیر می‌گذارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می توان به متابولیسم و سیستم ایمنی بدن اشاره کرد. همچنین می‌توان گفت اکثر بیماری‌هایی که تحت شرایط استرس زا پدید می‌آیند به نوساسات هورمون کورتیزول مربوط هستند. از همین رو بسیار اهمیت دارد که نگذارید استرس‌ها از کنترل شما خارج شوند و تا حد ممکن آن‌ها را مدیریت کنید. کورتیزول در بلند مدت موجب بروز بیماری‌های جدی جسمی شناخته شده و ناشناخته می‌شود، مصرف انواع داروها و جراحی‌ها موثر نخواهد بود، چرا که ریشه بیماری ناشی از استرس است. برای آشنایی بیشتر با علائم استرس به صورت نهان و آشکار کلیک کنید.

منبع : هورمون کورتیزول (هورمون استرس) چه تاثیری بر بدن دارد

هورمون کورتیزول چگونه در بدن عمل می‌کند؟

کورتیزول یک هورمون استیروئیدی است که در شرایط فشار و استرس از غده آدرنال یا همان فوق کلیوی ترشح می‌گردد. این هورمون پس از ترشح وارد جریان خون شده و به این طریق بر کل بدن اثر می‌گذارد. در واقع تقریباً در همه سلول‌های بدن گیرنده‌های کورتیزول وجود دارد. بنابراین کورتیزول بسته به نوع سلولی که بر آن عمل می‌کند، می‌تواند تاثیرات مختلفی داشته باشد. این تأثیرات شامل کنترل سطح قند خون بدن و در نتیجه تنظیم متابولیسم، ایجاد اثرات ضد التهابی، تأثیر در شکل گیری حافظه، کنترل تعادل نمک و آب، تنظیم فشار خون و کمک به رشد جنین است. در بسیاری از گونه‌ها کورتیزول همچنین مسئول ایجاد فرآیندهای زایمان نیز هست.

عوارض ترشح زیاد هورمون کورتیزول

ترشح سطح زیادی از هورمون کورتیزول در بلند مدت به شرایطی می‌انجامد که به آن سندروم کاشینگ گفته می‌شود. سندروم کاشینگ در بسیاری از موارد ناشی از بروز یک تومور در ناحیه تولید هورمون کورتیزول یا مصرف برخی از داروهاست. علائم این سندروم موارد زیر را در برمی‌گیرند:

• افزایش وزن سریع که بیش از همه خود را در نواحی صورت، شکم و سینه نشان می‌دهد، در حالی که دست‌ها و پاها هم چنان لاغر هستند.
• سرخ و گرد شدن صورت
• بالا رفتن فشار خون
• پوکی استخوان
• بروز تغییرات پوستی
• احساس ضعف عضلانی
• نوسانات خلقی که خود را به صورت اضطراب، افسردگی و تحریک پذیری نشان می‌دهند.
• افزایش تشنگی و تکرر ادرار

بالا رفتن سطح هورمون کورتیزول در بلندمدت که می‌تواند ناشی از قرار داشتن تحت استرس مزمن باشد، ممکن است بر میل جنسی نیز اثر بگذارد و در زنان منجر به قطع پریودی شود. علاوه بر این‌ها سرکوب سیستم ایمنی بالا رفتن احتمال ابتلا به انواع بیماری و عفونت‌ها از جمله دیگر عوارض ترشح بیش از حد هورمون کوتیزول هستند. 

عوارض ترشح کم هورمون کورتیزول

کورتیزول کم ممکن است به دلیل وجود مشکلی در غده هیپوفیز یا غده فوق کلیه (بیماری آدیسون) اتفاق بیفتد. شروع علائم این مشکل اغلب بسیار تدریجی است که مواردی نظیر خستگی، سرگیجه (به ویژه هنگام ایستادن)، کاهش وزن، ضعف عضلانی، تغییرات خلقی و تیرگی مناطق پوست را شامل می‌شود. اگر این وضعیت درمان نشود کمبود کورتیزول می‌تواند خطرات جانی برای بیمار به همراه داشته باشد.

نحوه تنظیم هورمون کورتیزول در بدن

میزان کورتیزول خون در طول روز متغیر است. اما به طور کلی صبح‌ها سطح آن بالا می‌رود و سپس به مرور کاهش می‌یابد. با این حال این وضعیت که ریتم روزانه نامیده می‌شود، در افرادی که شب کار می‌کنند برعکس است. بنابراین می‌توان گفتن نحوه ترشح کورتیزول به روشنی با الگوی فعالیت روزانه ما ارتباط دارد. علاوه بر این در پاسخ به استرس، کورتیزول اضافی آزاد می‌شود. این کورتیزول اضافی در حقیقت به بدن کمک می‌کند تا انرژی مضاعفی برای مقابله با تهدیدهای بیرونی داشته باشد.

ترشح کورتیزول عمدتا توسط سه ناحیه ارتباطی بدن کنترل می‌گردد که هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و غده فوق کلیوی را شامل می‌شود که محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال نام دارد. هنگامی که سطح کورتیزول در خون کم است، گروهی از سلول‌ها در منطقه‌ای از مغز به نام هیپوتالاموس، کورتیکوتروفین آزاد می‌کنند که باعث می‌شود غده هیپوفیز هورمون دیگری به نام هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را در جریان خون ترشح کند. مقادیر بالای هورمون آدرنوکروتیکوتروپیک در غدد فوق کلیه شناسایی شده و ترشح کورتیزول را تحریک می‌کند و باعث افزایش سطح کورتیزول در خون می‌شود.

با افزایش سطح کورتیزول، آن‌ها شروع به جلوگیری از ترشح هورمون آزاد کننده کورتیکوتروفین از هیپوتالاموس و هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک از هیپوفیز می‌کنند. در نتیجه، سطح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک شروع به کاهش می‌کند که منجر به کاهش سطح کورتیزول می‌شود. در نهایت به این حلقه بازخورد منفی می‌گویند.

روش هایی برای کنترل هورمون کورتیزول

از آنجایی که سطح کورتیزول خون تا حد زیادی به عوامل محیطی بستگی دارد توصیه‌های زیر به شما کمک می‌کند تا بتوانید میزان این هورمون را کنترل نمایید.

1- خواب خود را تنطیم کنید

نداشتن خواب کافی یا ساعت خواب به هم ریخته از جمله عواملی است که در طول روز هورمون کورتیزول را در بدنتان بالا می‌برد و ریسک بروز مشکلات جسمی و روانی مختلف را بیشتر می‌شود. در نتیجه سعی کنید یک برنامه منظم برای خوابتان داشته باشید و در صورتی که به اختلالاتی نظیر بی‌خوابی مبتلا هستید از یک متخصص روانشناس برای بهبود مشکل خود کمک بگیرید.

2- ورزش هایی نظیر یوگا انجام دهید

گنجاندن ورزش در برنامه روزانه یکی دیگر از اقداماتی است که به تنظیم هورمون کورتیزول کمک می‌کند. در همین راستا ورزش‌هایی مثل یوگا در کنار پرداختن به چشم با افزایش قدرت تمرکز و بهبود نحوه نفس کشیدن به شما کمک می‌کنند تا استرس‌های کمتری را تجربه کرده و در نتیجه در معرض ترشح زیاد کورتیزول نیز قرار نگیرید.

3- از فنون خودآرام سازی کمک بگیرید

فنون خودآرام سازی مجموعه‌ای از تکنیک‌های روانشناسی هستند که به شما کمک می‌کنند هیجانات منفی خود را بهتر کنترل کنید، تمرکز بالاتری داشته باشید و آرامش درونی بیشتری را نیز تجربه نمایید. از جمله این تکنیک‌ها می‌توان به ریلکسیشن، مراقبه و تکنیک‌های ذهن آگاهی اشاره کرد. برای کسب اطلاعات در مورد این فنون بهتر است به یک روانشناس مراجعه نمایید. همچنین دیدن فیلم‌های آموزشی یا مطالعه کتاب‌های خودیاری که در این باره وجود دارند نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد. برای آشنایی با روش‌های کنترل استرس کلیک کنید.

4- روی حمایت اجتماعی اطرافیانتان حساب باز کنید

اینکه بدانیم در مشکلات و سختی‌ها تنها نیستیم و همواره کسانی هستند که دوست دارند به ما کمک کنند یکی دیگر از عواملی است که در کاهش استرس انسان تاثیر بسزایی دارد. در نتیجه زمانی که مضطرب هستید درهای دنیا را به روی خود نبندید. در عوض تلاش کنید ارتباط خود را با افراد نزدیک زندگی‌تان حفظ کرده و گاهی از آن‌ها کمک بگیرید.

5- برای کنترل استرس ها به یک متخصص مراجعه کنید

استرس شدید و مزمن همواره شما را در معرض ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول قرار می‌دهد. به همین خاطر اگر مدت طولانی است که با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنید و از نظر روانی در وضعیت مناسبی نیستید، باید هرچه سریع‌تر برای بهبود شرایط خود به یک متخصص مراجعه نمایید. روانشناسان و روانپزشکان از جمله متخصصینی هستند که در این شرایط می‌توانند به شما کمک کنند.

برای دریافت مشاوره در زمینه استرس و اختلالات مرتبط می‌توانید در ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02166419012 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.

سوالات متداول